Κατηγορία: Ψυχολογία και Κοινωνία

Όταν μιλάμε για την ανθρώπινη συμπεριφορά και ψυχολογία, συχνά θεωρούμε ότι τα συμπεράσματά μας ισχύουν για όλους. Όμως, ένα σημαντικό αλλά συχνά παραμελημένο γεγονός είναι ότι μεγάλο μέρος της ψυχολογικής έρευνας βασίζεται σε δείγματα ατόμων που προέρχονται από «Δυτικές, Εκπαιδευμένες, Βιομηχανικές, Πλούσιες και Δημοκρατικές» κοινωνίες (αγγλ. WEIRD societies). Αυτές οι κοινωνίες, όσο κι αν έχουν τη δική τους αξία, δεν αντιπροσωπεύουν παρά ένα μικρό ποσοστό της παγκόσμιας ποικιλίας σε κουλτούρες, ήθη, έθιμα και κοινωνικές αξίες.

Για παράδειγμα, η αίσθηση του εαυτού σε δυτικές κοινωνίες τείνει να είναι πιο ατομικιστική: το άτομο ορίζεται από τις προσωπικές του επιλογές, τα δικαιώματά του και τις ατομικές του επιδιώξεις. Ωστόσο, σε πολλές άλλες κουλτούρες, η ταυτότητα πηγάζει από τις σχέσεις με την οικογένεια, την κοινότητα και τον ευρύτερο κοινωνικό ιστό. Αυτές οι διαφοροποιήσεις επηρεάζουν το πώς αντιλαμβανόμαστε την ηθική, την ομαδική συνεργασία, τη λύση συγκρούσεων και την επικοινωνία.

Ακόμα και βασικές γνωστικές λειτουργίες, όπως η οπτική αντίληψη, μπορούν να διαφέρουν: άνθρωποι από δυτικές κοινωνίες τείνουν να εστιάζουν σε μεμονωμένα αντικείμενα, ενώ άλλοι πολιτισμοί δίνουν έμφαση στο πλαίσιο και τις σχέσεις μεταξύ των αντικειμένων μιας σκηνής. Αντιστοίχως, έννοιες όπως η «αυτοεκτίμηση» ή η «αυτοπεποίθηση», πυλώνες της δυτικής προσέγγισης στην ψυχική υγεία, δεν έχουν πάντα την ίδια βαρύτητα ή το ίδιο νόημα σε πολιτισμούς όπου η συλλογικότητα και η ταπεινότητα θεωρούνται ύψιστες αξίες.

Η αναγνώριση αυτού του πολιτισμικού φίλτρου στη γνώση μας δεν είναι απλώς μια θεωρητική άσκηση: έχει πρακτική σημασία. Όταν εφαρμόζουμε ψυχολογικές θεωρίες, μεθόδους ή θεραπευτικές τεχνικές σε διαφορετικές κοινωνίες, οφείλουμε να γνωρίζουμε ότι βασίζονται σε συγκεκριμένες πολιτισμικές υποθέσεις. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε πιο οικουμενικές και αντιπροσωπευτικές προσεγγίσεις, ενσωματώνοντας τη μοναδικότητα και τη διαφοροποίηση κάθε κοινωνίας μέσα στο πλαίσιο της ανθρώπινης ψυχολογίας.

Συνοψίζοντας, η κατανόηση της ψυχολογίας πέρα από το δυτικό πλαίσιο μάς βοηθά να εκτιμήσουμε την αληθινή πολυπλοκότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και να αναπτύξουμε πιο δίκαιες, ευέλικτες και παγκοσμίως εφαρμοστέες μεθόδους κατανόησης και βελτίωσης της ζωής μας.

Βιβλιογραφία

Berger, P. L., & Luckmann, T. (1966). The Social Construction of Reality: A Treatise in the Sociology of Knowledge. Anchor Books.

Goffman, E. (1959). The Presentation of Self in Everyday Life. Doubleday.

Cialdini, R. B. & Trost, M. R. (1998). Social Influence: Social Norms, Conformity, and Compliance. In D. T. Gilbert, S. T. Fiske, & G. Lindzey (Eds.), The Handbook of Social Psychology (Vol. 2, 4th ed., pp. 151–192). McGraw-Hill.

Πολλές από τις θεωρίες και τα συμπεράσματα που θεωρούμε καθολικές αλήθειες για την ανθρώπινη συμπεριφορά και σκέψη έχουν διαμορφωθεί με βάση δεδομένα από ένα εξαιρετικά περιορισμένο πολιτισμικό πλαίσιο. Η πλειονότητα των ψυχολογικών ερευνών προέρχεται από άτομα που ζουν σε Δυτικές, Εκπαιδευμένες, Βιομηχανικές, Πλούσιες και Δημοκρατικές (WEIRD) κοινωνίες. Αν και αυτά τα δείγματα μας προσφέρουν ανεκτίμητη γνώση, απέχουν πολύ από το να αντιπροσωπεύουν την τεράστια πολιτισμική ποικιλομορφία του πλανήτη.

Οι προσεγγίσεις που προκύπτουν από ένα τέτοιο περιορισμένο δείγμα δεν λαμβάνουν υπόψη πώς σε άλλες κοινωνίες η αντίληψη του εαυτού, οι ηθικές αξίες, οι τρόποι επίλυσης συγκρούσεων ή ακόμη και η βασική οπτική αντίληψη μπορεί να είναι ριζικά διαφορετικές. Για παράδειγμα, η έμφαση στην ατομικότητα ως “φυσικό” γνώρισμα του ανθρώπου είναι μια δυτική πεποίθηση, ενώ σε πολλές άλλες κουλτούρες η συλλογική ταυτότητα, η οικογένεια, η ομάδα ή η κοινότητα αποτελούν τον πυρήνα της αυτοαντίληψης.

Η συνειδητοποίηση αυτής της προκατάληψης είναι κρίσιμη. Καθώς επεκτείνουμε την έρευνα σε πολιτισμικά διαφορετικά περιβάλλοντα, αρχίζουμε να αμφισβητούμε την υποτιθέμενη οικουμενικότητα των ψυχολογικών μας μοντέλων. Έτσι, μπορούμε να αναπτύξουμε θεωρίες πιο αντιπροσωπευτικές του παγκόσμιου ανθρώπινου φάσματος, ενσωματώνοντας αξίες, παραδόσεις και κοινωνικές δομές που αντικατοπτρίζουν πραγματικά τη πολυμορφία της ανθρώπινης εμπειρίας.

Βιβλιογραφία

Henrich, J., Heine, S. J., & Norenzayan, A. (2010). The weirdest people in the world? Behavioral and Brain Sciences, 33(2–3), 61–83.

Arnett, J. J. (2008). The neglected 95%: Why American psychology needs to become less American. American Psychologist, 63(7), 602–614.