Ενώ πολλοί γνωρίζουν τις πυραμίδες της Αιγύπτου ή το μεγαλείο της Ρώμης, ελάχιστοι έχουν ακούσει για έναν χώρο που προϋπήρξε όλων αυτών, ένα μέρος που αμφισβητεί την ίδια μας την κατανόηση της Νεολιθικής Επανάστασης: το Göbekli Tepe, στη σημερινή νοτιοανατολική Τουρκία.
Ξεχάστε όσα νομίζατε ότι ξέρατε για τους πρώιμους πολιτισμούς. Το Göbekli Tepe δεν είναι ένας οικισμός, μια κωμόπολη ή μια πόλη. Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα μεγαλιθικών, κυκλικών κατασκευών, περίτεχνα διακοσμημένων με ζωόμορφες παραστάσεις — αλεπούδες, αγριόχοιροι, σκορπιοί, γύπες — και χτίστηκαν από ανθρώπους που σύμφωνα με τα παραδοσιακά αρχαιολογικά χρονολόγια, δεν έπρεπε καν να μπορούν να επιτύχουν τέτοια αρχιτεκτονικά και καλλιτεχνικά κατορθώματα.
Το συγκλονιστικό σημείο είναι το εξής: το Göbekli Tepe κατασκευάστηκε πριν από περίπου 12.000 χρόνια, πριν τη διαδεδομένη υιοθέτηση της γεωργίας. Μιλάμε για μια εποχή όπου οι άνθρωποι, σύμφωνα με τη συμβατική αφήγηση, ήταν κυνηγοσυλλέκτες, νομάδες, που ζούσαν σε μικρές ομάδες. Και όμως, στο Göbekli Tepe, κατάφεραν να οργανώσουν και να κινητοποιήσουν σημαντικό ανθρώπινο δυναμικό για να λαξεύσουν, να μεταφέρουν και να σκαλίσουν τεράστιους λίθινους στύλους, μερικοί από τους οποίους ζυγίζουν μέχρι και 20 τόνους.
Αυτή η ανακάλυψη ανατρέπει τη συμβατική ιστορία του πολιτισμού. Για δεκαετίες επικρατούσε η άποψη ότι η γεωργία οδήγησε σε μόνιμη εγκατάσταση, πλεόνασμα τροφής, εξειδίκευση εργασίας και τελικά σε σύνθετες κοινωνίες ικανές να δημιουργήσουν μνημειώδη αρχιτεκτονικά έργα. Το Göbekli Tepe υποδεικνύει ότι μπορεί να συνέβη το αντίστροφο. Ίσως η επιθυμία για τελετουργία, ένα κοινό πνευματικό σύστημα ή η ανάγκη για συλλογικές συγκεντρώσεις να ώθησαν την ανάπτυξη πολύπλοκων κοινωνιών, οι οποίες στη συνέχεια διευκόλυναν την υιοθέτηση της γεωργίας.
Ο ακριβής σκοπός του Göbekli Tepe παραμένει καλυμμένος από μυστήριο. Συχνά ερμηνεύεται ως λατρευτικός χώρος, ένα σημείο συγκέντρωσης ή τελετών. Η απουσία οικιστικών δομών και η αφθονία ζωικών παραστάσεων υποδηλώνουν μια ισχυρή σύνδεση με τον φυσικό κόσμο και πιθανώς με τοτεμικές πεποιθήσεις.
Γιατί είναι τόσο συναρπαστικό;
Αναθεώρηση των σχολικών βιβλίων: Το Göbekli Tepe αμφισβητεί τη συμβατική αφήγηση για την ανθρώπινη εξέλιξη, αναγκάζοντας αρχαιολόγους και ιστορικούς να αναθεωρήσουν τις ρίζες του πολιτισμού.
Πολυπλοκότητα πριν τη γεωργία: Αποδεικνύει ότι εξελιγμένες κοινωνίες και περίπλοκα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα ήταν δυνατά πριν την εμφάνιση της γεωργίας, αμφισβητώντας την παραδοσιακή, γραμμική πορεία ανάπτυξης.
Αναπάντητα Ερωτήματα: Το μυστήριο που περιβάλλει τον σκοπό του, τις μεθόδους κατασκευής και τη κοινωνική οργάνωση που το κατέστησαν εφικτό, τροφοδοτεί αδιάκοπα την έρευνα και τις εικασίες.
Σιωπηλοί Φρουροί: Οι σιωπηλοί λίθινοι στύλοι, στολισμένοι με αινιγματικά σύμβολα, ψιθυρίζουν ιστορίες από ένα μακρινό παρελθόν, θυμίζοντάς μας το τεράστιο βάθος και την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ιστορίας.
Το Göbekli Tepe δεν είναι απλώς ένας αρχαιολογικός χώρος. Είναι μια ισχυρή υπενθύμιση ότι η ιστορία μας κάθε άλλο παρά οριστική είναι. Είναι μια πρόσκληση να επανεξετάσουμε ό,τι νομίζουμε πως γνωρίζουμε για τις απαρχές μας και τις κινητήριες δυνάμεις πίσω από την ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών. Είναι ένα μέρος όπου οι πέτρες οι ίδιες ψιθυρίζουν ιστορίες που μόλις αρχίζουμε να κατανοούμε πλήρως.
Έτσι, ενώ οι πυραμίδες και το Κολοσσαίο της Ρώμης δικαιωματικά κατέχουν ξεχωριστή θέση στην ιστορία, ας θυμόμαστε το σιωπηλό, ισχυρό μήνυμα του Göbekli Tepe. Είναι ένας τόπος που προκαλεί, συναρπάζει και, τελικά, μας ταπεινώνει με τα αρχαία μυστικά του.
Βιβλιογραφία
Schmidt, K. (2006). Sie bauten die ersten Tempel. Das rätselhafte Heiligtum der Steinzeitjäger. Die archäologische Entdeckung des Göbekli Tepe. Munich: C.H. Beck.
Schmidt, K. (2011). Göbekli Tepe – the Stone Age Sanctuaries. New results of ongoing excavations with a special focus on the sculptures and high reliefs. In J. Notroff, K. Schmidt & L. Morsch (Eds.), Gathering the Neolithic. Proceedings of the XIVth Neolithic Seminar Berlin 2009 (pp. 105-123). Berlin: Ex Oriente.
Peters, J., & Schmidt, K. (2004). Animals in the symbolic world of Pre-Pottery Neolithic Göbekli Tepe, south-eastern Turkey: a preliminary assessment. Anthropozoologica, 39(1), 179–218.
Dietrich, O., Notroff, J., & Schmidt, K. (2012). The monuments of Göbekli Tepe and the emergence of the Neolithic world order. In I. Hodder (Ed.), Religion in the Emergence of Civilization: Çatalhöyük as a case study (pp. 115-148). Cambridge: Cambridge University Press.
